Artykuły

Blog

Bez kategorii

Muza indoeuropejska: Kosmiczna prakrowa

Poniżej znajdują się teksty (w przekładzie i oryginale) przedstawiające mity związane z bydłem – prakrową karmiącą byty pierwotne przed dokonaniem aktu stworzenia, lub wołem jako źródłem wszelkich innych zwierząt i płodów rolnych.

Pierwsze dwa fragmenty pochodzą z Bundahisznu (aw. Bun-dahišnīh, „Pierwotne Stworzenie”, ekscerpty wzięte zostały z rozdziałów: 4A.1 i 13.1-2), encyklopedycznego zbioru zaratusztriańskiej kosmogonii i kosmologii, napisanego w języku Pahlawi (średnioperskim). Wybrane wyimki poruszają tematykę pierwotnego wołu – jego śmierć, powiązania z protoplastą ludzkości czy rolę w stworzeniu.

Czytaj dalej „Muza indoeuropejska: Kosmiczna prakrowa” →

Bez kategorii

Owidiusz, Fyllis i kobiece cierpienie

TW: gwałt, samobójstwo

Szczegóły mitu o Fyllis nie są jednoznaczne. Wiadomo, że była zakochana w Demofoncie lub Akamasie, jego bracie. W zależności od wersji mitu była albo żoną jednego z nich, albo miała nią zostać wkrótce po powrocie narzeczonego z wyprawy do Aten. Według Apollodora Fyllis była córką króla Tracji. Miała zakochać się w przybyłym do królestwa po zakończonej wojnie trojańskiej Demofoncie i wyjść za niego. Jednak wcześniej zapragnął on wrócić na jakiś czas do swojej ojczyzny, co uczynił, przyrzekając powrót do żony. Fyllis przed rozstaniem miała mu wręczyć szkatułkę, która, jak twierdziła, zawierała przedmioty związane z kultem Rei. Zabroniła mu jednak jej otwierać, chyba że straci nadzieję na powrót. Demofont osiedlił się na Cyprze, a zrozpaczona Fyllis, nie doczekawszy się jego powrotu, popełniła samobójstwo. Mężczyzna otworzył podarek, jednak Apollodor nie opisuje, co się w nim znajdowało. Pisze natomiast, że Demofonta ogarnął strach i postanowił natychmiast wrócić do Tracji. Jego koń potknął się, a mężczyzna upadł wprost na swój miecz i zginął.

Czytaj dalej „Owidiusz, Fyllis i kobiece cierpienie” →

Bez kategorii

Muza indoeuropejska: Bliźniak-jedynak i Człowiek

Poniżej znajdują się teksty (w przekładzie i oryginale) ilustrujące motyw Bliźniaka
i Człowieka, dwóch przedwiecznych bytów, przez które został stworzony świat.

Pierwsze dwa fragmenty (strofy 21. i 33.) pochodzą z tego samego staronordyckiego utworu, Vafþrúðnismál (Leże Vafþrúðnira), trzeciego w cyklu Eddy Poetyckiej. Uważa się, że ten konkretny poemat powstał około wieku X. Fragmenty przedstawiają kosmogonię nordycką – ukształtowanie świata z części ciała Ymira oraz powstanie człowieka.

Czytaj dalej „Muza indoeuropejska: Bliźniak-jedynak i Człowiek” →

Bez kategorii

Kalchas i jego śmierci

Kalchas to jeden z najbardziej znanych wieszczów w mitologii greckiej, który największą sławę zyskał podczas wojny trojańskiej, będąc naczelnym profetą Agamemnona. Proroczymi mocami obdarował go sam Apollo. Jego całe życie skupiało się wokół wróżenia, dlatego nie ma nic dziwnego w tym, że jego własna śmierć także była z tym związana. Istnieje wiele wersji mitu dotyczącego schyłku życia Kalchasa. Przekazane sposoby dokonania przez wieszcza swojego żywota rozciągają się od samobójstwa, po śmierć ze zmartwienia, czy też zadławienia.

Czytaj dalej „Kalchas i jego śmierci” →

Bez kategorii

Muza indoeuropejska: na początku było… właściwie co?

Poniżej znajdują się teksty (w przekładzie i oryginale) ilustrujące poglądy poszczególnych ludów indoeuropejskich na to, co istniało przed powstaniem świata.

Pierwszym tekstem jest fragment (X.129 1-3b) hymnu Nāsadīya Sūkta (Hymn Stworzenia) pochodzącego z Rygwedy, zbioru utworów napisanych w tzw. sanskrycie wedyjskim. Ogólnie przyjęło się, że jest to hymn kosmogoniczny, jednakże nie znajdujemy w nim ani definitywnej odpowiedzi na pytanie „kto stworzył świat?”, ani nawet jasno sformułowanych rozważań – całość wydaje się mocno zawikłana i wieloznaczna, przez co posiada wiele różnych interpretacji.

Czytaj dalej „Muza indoeuropejska: na początku było… właściwie co?” →

Bez kategorii

O grece mykeńskiej słów kilka

Ka-re-te, pi-ro! [Khai̯rete, philoi̯]. W tym tygodniu rzucimy okiem na grekę mykeńską – najstarszego reprezentanta helleńskiej rodziny językowej, obejmującej przede wszystkim wszystkie odmiany i dialekty greki (greka klasyczna, koine, język nowogrecki). Niesamowite jest to, że w ciągu 3300 lat historii pisanej greka nie zanikła i nawet w języku współczesnym wiele słów można prześledzić do okresu mykeńskiego (np. myk. e-ko ekhō > att. ἔχω [ékhō] > nowogreckie έχω [écho]).

Czytaj dalej „O grece mykeńskiej słów kilka” →

Bez kategorii

O języku staroirlandzkim słów kilka

Fo chen duit, cairdea! Dzisiaj spojrzymy na język staroirlandzki, protoplastę współczesnego irlandzkiego, szkockiego i manx. Języki te należą do podgrupy goidelskiej grupy wyspiarskiej języków celtyckich, naturalnie w obrębie języków indoeuropejskich. Do grupy wyspiarskiej zaliczamy również języki brytańskie (m.in. walijski i kornijski). Obok języków wyspiarskich występują natomiast języki celtyckie kontynentalne (m.in. celtyberyjski, galecki czy galijski). Języki celtyckie ogółem są wyjątkowo istotne w historii indoeuropeistyki, ponieważ udowodnienie ich pokrewieństwa stanowiło pierwsze poważne wyzwanie dla dziedziny. Zmiany, jakie zaszły, niezwykle utrudniają rozpoznanie jakichkolwiek podobieństw do innych języków na podstawie wyłącznie form „powierzchniowych”.

Czytaj dalej „O języku staroirlandzkim słów kilka” →

Bez kategorii

O języku (staro)litewskim słów kilka

Lãbas, draugi! W tym tygodniu zerkniemy na język (staro)litewski (a przy okazji również na inne języki bałtyckie), który należy do bałtyckiej grupy, bałtosłowiańskiej podrodziny i indoeuropejskiej rodziny językowej. Języki bałtyckie dzielą się na zachodnie, zawierające tylko języki wymarłe (jak staropruski), oraz wschodnie (m.in. litewski, łotewski i łatgalski). Warto przy tej okazji również zaznaczyć, że język estoński, mimo geograficznej „bałtyckości”, językiem bałtyckim, ani nawet indoeuropejskim, nie jest (należy za to do rodziny uralskiej, wraz z m.in. fińskim czy węgierskim). Język litewski jest językiem żywym, prawdopodobnie najbardziej archaicznym spośród języków indoeuropejskich w ogóle. Antoine Meillet zwykł nawet niegdyś mawiać, że „kto chciałby usłyszeć, jak mówili Indoeuropejczycy, musi porozmawiać z litewskim chłopem”. Jest to oczywiście dalekie od prawdy i nie można przeceniać archaiczności litewskiego (zwłaszcza w zakresie fleksji czasownika), natomiast prawdą jest, że ostało się w nim wiele spośród najdawniejszych cech.

Czytaj dalej „O języku (staro)litewskim słów kilka” →

Bez kategorii

O języku starocerkiewnosłowiańskim słów kilka

Radujtesę, drudzi! Tym razem przyjrzymy się językowi starocerkiewnosłowiańskiemu, który wchodzi w skład słowiańskiej grupy, bałtosłowiańskiej podrodziny i indoeuropejskiej rodziny językowej. Języki słowiańskie dzielą się z kolei na zachodniosłowiańskie (m.in. polski, czeski), wschodniosłowiańskie (rosyjski czy białoruski) oraz południowosłowiańskie (np. bułgarski, słoweński), do których należy również język starocerkiewnosłowiański. Choć jest on wymarły, przekształcił się w język liturgiczny cerkwi prawosławnej – cerkiewnosłowiański. Poza tym zawdzięczamy mu niezwykle liczne zapożyczenia południowosłowiańskie we współczesnym języku rosyjskim (stąd występują takie pary, jak глава [gława] „szczyt, rozdział” vs голова [gołowa] „głowa”, lub агнец [agniec] „baranek (raczej w sensie biblijnym)” vs ягнёнок [jagnionok] „jagnię” (notabene obydwa pochodzą z pie. *h₂egʷn-, por. łac. agnus, gr. ἀμνός [amnós]).

Czytaj dalej „O języku starocerkiewnosłowiańskim słów kilka” →